Gazeta prestigjioze “New York Times” i ka dedikuar reportazh konvertimeve në fenë katolike që kanë ndodhur gjatë vitit të kaluar në Kosovë. Protagonistët thonë se me të po shpresohet të ringjallet e kaluara paraislamike e popullit shqiptar, por lëvizjet e tilla po kundërshtohen nga historianët.
Një numër i vogël i të krishterëve shqiptarë etnikë, të gjithë të konvertuar nga islami, po u bëjnë thirrje të afërmve që ta shohin Kishën si shprehje të identitetit të tyre. Ata e quajnë këtë si “lëvizje të kthimit”, me të cilën po shpresohet ringjallja e së kaluarës paraislamike dhe pengimi i ekstremizimit fetar që po përhapet nga Lindja e Mesme.
Në regjistrimin e fundit të popullsisë, në Kosovë 93 për qind u deklaruan myslimanë dhe vetëm 1.75 për qind katolikë.
Derisa Perandoria Osmane pushtoi atë që është sot Kosova dhe zonat e tjera të Ballkanit në shekullin e 14-të, duke sjellë me vete fenë islame, shqiptarët etnikë ishin kryesisht katolikë. Nën sundimin osman, i cili zgjati deri në vitin 1912, shumica e popullit të Kosovës ndërruan besimin, shkruan NYT.
At Fran Kolaj, duke komentuar konvertimet që ndodhën në fshatin Llapushnik gjatë nëntorit, ka thënë se shqiptarët tani mund ta marrin identitetin e tyre origjinal.
Në kishën e Llapushnikut ku u kryen pagëzimet, emblemat nacionaliste përplasen me ikonografinë fetare. Simboli i shqiponjës dykrenore të Shqipërisë zbukuron kambanën.
“Është koha që ne të kthehemi në vendin ku i përkasim – me Krishtin”, ka thënë në një intervistë për NYT, At Fran Kolaj.
Në shumë vende myslimane, heqja dorë nga islami mund të sjellë dënime të rënda, ndonjëherë edhe vdekje. Deri më tani, ceremonitë e pagëzimit që po zhvillohen në Kosovë nuk kanë shkaktuar kundërshtime të dhunshme, megjithëse ka pasur reagime të shumta në internet (nuk dihet se sa konvertime janë bërë deri më tani).
Por historianët, të cilët pajtohen se krishterimi ishte i pranishëm në Kosovë shumë kohë përpara se Perandoria Osmane ta sillte islamin, vënë në dyshim punën e “lëvizjes së kthimit”.
“Nga perspektiva historike ajo që ata thonë është e vërtetë”, ka thënë Durim Abdullahu, historian në Universitetin e Prishtinës. Por, siç ka thënë ai, “logjika e tyre do të thotë që të gjithë të bëhemi paganë” sepse njerëzit që kanë jetuar në territorin e Kosovës së sotme para ardhjes së krishterimit dhe më vonë islamit ishin jobesimtarë.
Si shumë kosovarë të tjerë, Abdullahu beson se Serbia, e cila ka popullsi kryesisht të krishterë ortodokse, kishte ndihmuar në nxitjen e “lëvizjes së kthimit” si mënyrë për të mbjellë përçarje në Kosovë. Ndërkohë që Serbia është akuzuar prej kohësh për minimin e stabilitetit të Kosovës, nuk ka asnjë provë se ka promovuar konvertimet.
Arkeologët në vitin 2022 zbuluan mbetjet e një kishe romake të shekullit të gjashtë pranë Prishtinës dhe në vitin 2023 gjetën një mozaik me një mbishkrim që tregonte se shqiptarët e hershëm, ose të paktën një popull ndoshta i lidhur me ta, ishin të krishterë.
Megjithatë, Christophe Goddard, një arkeolog francez që punon në vend, ka thënë se ishte e gabuar të imponoheshin konceptet moderne të kombit dhe etnisë mbi popujt e lashtë. “Kjo nuk është histori, por politikë moderne”, ka shtuar ai.
Gjurmët e së kaluarës së largët paraislamike të Kosovës mbijetuan gjithashtu në një numër të vogël familjesh, pavarësisht nga rreziku për t’u dëbuar nga fqinjët e tyre myslimanë.
Marin Sopi, 67 vjeç, mësues i gjuhës shqipe në pension, i cili u pagëzua 16 vjet më parë, ka thënë se familja e tij kishte qenë katolike për breza. Në fëmijëri, ai dhe familja e tij e kremtonin Ramazanin me miqtë myslimanë, por fshehtas i festonin Krishtlindjet në shtëpi.
“Ne ishim myslimanë ditën dhe të krishterë natën”, ka thënë ai. Që kur u pagëzua si i krishterë, siç thotë Sopi, 36 anëtarë të familjes e kanë braktisur zyrtarisht islamin.
Islami dhe krishterimi në Kosovë kryesisht bashkëjetuan në paqe – derisa ushtarët e krishterë ortodoksë dhe bandat paraushtarake nacionaliste nga Serbia filluan të digjnin xhamitë dhe të dëbonin myslimanët nga shtëpitë në vitet 1990.
Misionarët e huaj të krishterë kanë mbajtur distancë nga fushata e konvertimit në Kosovë. Por disa shqiptarë etnikë që jetojnë në Evropën Perëndimore kanë ofruar mbështetje, duke e parë kthimin në katolicizëm si shpresën më të mirë të Kosovës për të hyrë një ditë në Bashkimin Evropian – anëtaret e së cilës shumica janë katolike.
Arbër Gashi, shqiptar që jeton në Zvicër, udhëtoi për në Kosovë për të marrë pjesë në ceremoninë e konvertimeve në kishën në Llapushnik, e cila gjithashtu ishte qendër e një beteje të madhe midis forcave serbe dhe Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në vitin 1998.
Ai dhe aktivistët e tjerë shqetësohen se financimi për ndërtimin e xhamive dhe aktivitete të tjera nga Turqia dhe vende në Lindjen e Mesme si Katari dhe Arabia Saudite, me qasjet e tyre më konservatore, kërcënojnë formën tradicionalisht të qetë të islamit të Kosovës. Shumica e këtyre parave kanë shkuar në projekte të zhvillimit ekonomik që nuk kanë lidhje me fenë.
Qendra e Prishtinës ka një statujë që nderon Nënë Terezën, murgeshën katolike dhe laureaten e Çmimit Nobel për Paqe me origjinë shqiptare, dhe dominohet nga një katedrale e madhe katolike romake e ndërtuar pas luftës me Serbinë. Por Turqia aktualisht po financon ndërtimin e një xhamie shumë afër katedrales, e cila do të jetë edhe më e madhe.
Gashi gjithashtu ka thënë se i frikësohej rikthimit të ekstremizmit islamik që u shfaq në dekadën e parë kaotike të pavarësisë së Kosovës. Sipas disa raporteve, Kosova i dha më shumë rekrutë Shtetit Islamik në Siri se çdo vend tjetër evropian.
Krishterimi, nga ana tjetër, do të hapte një rrugë drejt Evropës, sipas Gashit.
Goditja nga autoritetet viteve të fundit ka heshtur ekstremizmin dhe ka përforcuar islamin e qetë në Kosovë. Rrugët e Prishtinës janë të mbushura me bare që shërbejnë alkool. Femrat me mbulesë janë jashtëzakonisht të rralla.
Gezim Gjin Hajrullahu, 57 vjeç, mësues që ishte në mesin e atyre që u pagëzuan kohët e fundit në Llapushnik, ka thënë se iu bashkua kishës katolike “jo për hir të vetë fesë” por për “hir të identitetit tonë kombëtar” si shqiptarë etnikë. Edhe gruaja e tij u konvertua.
Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, në një intervistë për NYT, hodhi poshtë rëndësinë e fesë për identitetin shqiptar.
“Për ne, fetë erdhën dhe shkuan, por jemi ende këtu. Për shqiptarët, për sa i përket identitetit, feja nuk ka qenë asnjëherë e rëndësisë së parë”, ka thënë Kurti.
Kjo e veçon Kosovën nga popujt e tjerë të ish-Jugosllavisë, që u shpërbë gjatë luftërave ballkanike të fillimit të viteve 1990. Shtetet kryesore që luftuan në fillimin e viteve ’90 flisnin të njëjtën gjuhë dhe dukeshin të ngjashëm, por dalloheshin nga feja – serbët nga krishterimi ortodoks, kroatët nga katolicizmi romak dhe boshnjakët nga islami.
Aktivistët në “lëvizjen e kthimit” besojnë se shqiptarët duhet të çimentojnë besnikërinë kombëtare me fenë në formën e katolicizmit romak.
Boik Breca, ish-mysliman tani i konvertuar në katolik, këmbënguli se kisha katolike nuk është ndërhyrje e huaj, por shprehje e vërtetë e identitetit shqiptar dhe dëshmi se Kosova i përket Evropës.
Ai ka thënë se interesimi për krishterimin filloi kur Kosova, së bashku me Serbinë, ishin ende pjesë e Jugosllavisë. Ai u dërgua në burg në brigjet e Kroacisë si i burgosur politik. Shumë nga shokët e tij të burgosur ishin katolikë, kujtoi Breca, dhe ndihmoi në nxitjen e asaj që tani e sheh si besimin e tij të vërtetë dhe besimin se “paraardhësit tanë ishin të gjithë katolikë”.
“Për të qenë shqiptar i vërtetë duhet të jesh i krishterë”, ka thënë Breca.
Kjo pikëpamje është e diskutueshme, duke përfshirë edhe kryeministrin Kurti.
“Nuk më bind”, ka thënë Kurti.
Shtytja kundër islamit nisi me një takim në tetor të vitit 2023 në Deçan. Në tubim, ku morën pjesë intelektualë nacionalistë dhe ish-luftëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, u diskutuan mënyrat për të promovuar “shqiptarizmin” dhe vendosën që krishterimi do të ndihmonte.
“Ne nuk jemi më myslimanë nga sot”, thanë të pranishmit, duke përmendur sloganin: “Të jemi vetëm shqiptarë”.
Takimi çoi në formimin e asaj që fillimisht u quajt Lëvizja për Braktisjen e Besimit Islam, një emër provokues që më pas u shndërrua në “Lëvizje të Kthimit”.
Kryemyftiu i Kosovës, Naim Tërnava, ka thënë se këto lëvizje rrezikojnë ta prishin harmoninë fetare.
“Kjo po përdoret nga agjentë të huaj për të përhapur urrejtje ndaj islamit. Misioni ynë është t’i mbajmë njerëzit në fenë tonë. Unë u them njerëzve të qëndrojnë në islam”, ka thënë Tërnava.