Instituti për Hulumtime dhe të Drejtat e Njeriut (IHDNj) ka publikuar Raportin me të Gjeturat e Hulumtimit në Sektorin e Mirëmbajtjes dhe Higjienes në Prishtinë, Fushë Kosovë dhe Podujevë”.
Sektori i mirëmbajtjes higjienike ose pastrimit në Kosovë është një sektor që shpesh herë nuk trajtohet apo diskutohet me seriozitet.
Disa çështje thelbësore lidhur me këtë fushë janë: Sektori publik i punëdhënësve ka numër të kufizuar punëtorësh dhe ngarkesë të tepërt pune për punëmarrësit. Kushtet e tyre të punës dhe të drejtat e punëtorëve nuk trajtohen me seriozitet dhe nuk marrin vëmendje të duhur. Situatën në këtë sektor e vështirëson edhe ligji i prokurimit publik, i cili preferon përzgjedhjen e ofertës më të ulët në çmim.
Kjo i detyron kompanitë mirëmbajtëse të ulin pagat dhe numrin e punëtorëve në minimum, për të siguruar kontratën, vlera e ulët e së cilës bie mbi supet e punëmarrësve. Përveç kësaj, inspektorati i punës ushtron monitorim minimal të kushteve të punëtorëve të mirëmbajtjes në komunat përkatëse, gjë që lejon shkelje të të drejtave të punëmarrësve.
Ndërsa sektori privat nuk ka rregullore për pagat dhe nuk respektohen pushimet vjetore dhe ato mjekësore të punëtorëve. Kushtet e tyre të punës nuk janë të rregulluara dhe kjo çon në shkelje të të drejtave të punëtorëve. Sektori joformal është i veçantë për shkak të mungesës së rregullave dhe mbikëqyrjes nga shteti.
Nuk ekziston një bazë e të dhënave për punëtorët që punojnë në këtë sektor, kushtet e punës dhe siguria në punë nuk janë të garantuara, dhe punëtorët nuk gëzojnë të drejtat e tyre themelore.
IHNDj përmes këtij hulumtimi ka arritur të identifikojë disa çështje të rëndësishme në sektorin publik, privat dhe joformal. Këto probleme mund të kategorizohen si më poshtë:
Neglizhenca institucionale: Të drejtat e punëtorëve në sektorin e mirëmbajtjes higjienike apo pastrimit janë neglizhuar nga institucionet përkatëse. Kjo neglizhencë përfshin mungesën e vëmendjes dhe veprimit drejt adresimit të sfidave me të cilat përballen punëtorët në këtë sektor.
Mbikëqyrja joadekuate: Inspektorati i Punës dhe Administrata Tatimore e Kosovës, përgjegjëse për mbikëqyrjen e praktikave të punës dhe tatimeve, nuk kanë ofruar mbikëqyrje të mjaftueshme në sektorin e mirëmbajtjes higjienike. Kjo mungesë mbikëqyrjeje kontribuon në vazhdimësinë e diskriminimeve në këtë sektor.
Rreziqet për shëndetin e punëtorëve: Shëndeti dhe mirëqenia e punëtorëve në sektorin e mirëmbajtjes së higjienës janë në rrezik për shkak të faktorëve të ndryshëm. Këto përfshijnë kushtet e papërshtatshme të punës dhe mungesën e masave mbrojtëse për të garantuar sigurinë e punëtorëve.
Mungesa e transparencës: Kompanitë private që operojnë në këtë sektor nuk kanë qenë të gatshme të ndajnë informacione thelbësore, si numri i punonjësve që kanë dhe kushtet që ofrojnë. Kjo mungesë transparence pengon përpjekjet për të vlerësuar me saktësi situatën e përgjithshme.
Punëtorët e sektorit të pastrimit që punojnë në institucione publike në mungesë të mbikëqyrjes së kontratave nga ana e Institucioneve përkatëse dhe mos respektimin e të drejtave të punëtorëve nga ana e kompanive, kanë mbingarkesë të punëve dhe mungesë të kushteve esenciale të punës.
Punëtorët e këtij sektori nuk pajisen me materiale të nevojshme për mirëmbajtjen e objekteve përkatëse në Institucione, përfshirë Kuvendin e Kosovës, Qeverinë e Kosovës, Institucione të tjera publike dhe Shkollat.
Punëtorët e sektorit të pastrimit të punësuar në institucionet publike përballen me sfida për shkak të mungesës së mbikëqyrjes së kontratave nga institucionet përkatëse dhe mosrespektimit të të drejtave të punëtorëve nga kompanitë. Këto sfida përfshijnë:
- Mbingarkesa e punës: Punëtorët në sektorin e pastrimit shpesh përjetojnë ngarkesa të tepërta me punët që ju delegohen. Kjo mund t’i atribuohet mungesës së monitorimit dhe mbikëqyrjes së duhur të kontratave të tyre nga institucionet përkatëse, gjë që mund të çojë në rritje të presionit dhe tendosjes mbi punëtorët.
- Kushtet e papërshtatshme të punës: Mungojnë kushtet thelbësore të punës të nevojshme për mirëqenien dhe sigurinë e punëtorëve. Mungesa e këtyre burimeve të nevojshme mund të pengojë efektivitetin dhe efikasitetin e punës së pastrimit dhe potencialisht të rrezikojë shëndetin dhe sigurinë e punëtorëve.
Është thelbësore që institucionet dhe kompanitë përkatëse të përfshira t’i adresojnë këto çështje dhe të sigurojnë që punëtorëve në sektorin e pastrimit brenda institucioneve publike t’u sigurohen kushte të përshtatshme pune, duke përfshirë pajisjet e nevojshme higjienike dhe mbrojtëse. Respektimi i të drejtave të punëtorëve dhe përmirësimi i mbikëqyrjes së kontratave mund të kontribuojnë në një mjedis më të favorshëm dhe mbështetës për këta punëtorë.
Hulumtimi ka zbuluar se ka një numër të madh të punëtorëve në sektorin e mirëmbajtjes higjienike që punojnë në formë të pa deklaruar, duke u angazhuar në vende të ndryshme gjatë javës ose muajit, dhe duke mos u aplikuar forma e kontratës së punës.
Punëtorët në këtë sektor deklarojnë se marrëveshja e punës me punëdhënësin bëhet në mënyrë gojore, pa mbajtur evidencë dhe pa pasur siguri të garantuar. Pagat negociohen në bazë të numrit të orëve të punës dhe ditëve të angazhimit.
Kjo situatë tregon një mungesë të rregullave dhe mbikëqyrjes nga institucionet përgjegjëse. Punëtorët në sektorin e mirëmbajtjes higjienike vuajnë nga mungesa e sigurisë në punë, pasiguria e të ardhurave dhe mungesa e të drejtave të punës.